Historia
Wszystko zaczęło się w Paryżu...
17 listopada 1892 roku zaczęła się historia naszej partii.
Jak pisze Lidia Ciołkoszowa, „w małym mieszkaniu emigranckim na paryskim przedmieściu Montrouge rozpoczął się zjazd, który przez swój przebieg i swe wyniki odegrał ogromną rolę w nowoczesnym polskim życiu politycznym. Utorował on drogę do powstania Polskiej Partii Socjalistycznej (…)”
„Zjazd trwał siedem dni. Praca nad uchwaleniem programu nie była łatwa; w ożywionej i szczegółowej dyskusji ścierały się poglądy, szukano wspólnego stanowiska i uzgodnionych sformułowań.”
W wyniku obrad uchwalono tzw. program paryski PPS, pierwszy dokument ideologiczny naszej partii.
Historyczne dokumenty programowe
Każdy dokument przyjęty przez poprzednie Kongresy PPS traktujemy z należytym szacunkiem jako wyznacznik wskazujący nam drogę działania politycznego dzisiaj.
W parlamencie od ponad 100 lat
W pierwszych wyborach po odzyskaniu niepodległości uzyskaliśmy 35 mandatów w jednoizbowym Sejmie Ustawodawczym. Powstał Związek Parlamentarny Polskich Socjalistów, klub parlamentarny PPS. Na jego czele stanął Ignacy Daszyński.
Polska Partia Socjalistyczna stopniowo rosła w siłę w niepodległej Polsce. Dzięki odważnemu programowi i walce o prawa pracownicze, w kolejnej kadencji klub PPS liczył już 41 posłów i 6 senatorów.
CZY WIESZ ŻE...?
...Polska Partia Socjalistyczna jest najstarszą partią polityczną w Polsce? Działamy od listopada 1892 roku.
Stwórzcie takie warunki życia, w których każda kobieta mogłaby z radością urodzić i wychować swoje dziecko. Jeśli tego nie potraficie, milczcie!
Prawa kobiet na sztandarach
Polska Partia Socjalistyczna od 1892 roku walczy o prawa kobiet. Równość płac i prawo do świadomego macierzyństwa są dla nas równie ważne jak walka o socjalizm.
Kobiety działają w PPS od ponad stu lat: jako bojowniczki, działaczki, zbrojmistrzynie i posłanki. Oto lista najsynniejszych kobiet PPS, historycznych budowniczek równości społecznej w Polsce.
Zofia Praussowa
Inspektorka pracy, działaczka na rzecz praw kobiet. Bojowniczka Organizacji Bojowej PPS. Redaktorka „Głosu Kobiet”. Posłanka PPS w latach 1928-1930.
Aleksandra Szczerbińska
Żołnierka Legionów Polskich odznaczona orderem Virtuti Militari. Bojowniczka OB PPS, uczestniczka akcji pod Bezdanami. Po 1918 roku działaczka na rzecz sierot i praw ludzi w kryzysie bezdomności.
Zofia Moraczewska
Działaczka socjalistyczna i niepodległościowa. Posłanka z ramienia PPS w latach 1930-1935.
Ważne postaci z historii PPS
Odwaga
Kazimierz Pużak
Kazimierz Pużak nigdy nie bał się walki o ideę – zarówno za rządów cara, jak i Bieruta. Był wtrącany do więzień za działalność socjalistyczną i niepodległościową.
Po powrocie do Polski z zesłania w 1918 brał udział w życiu politycznym. Walczył o ludzi pracy zarówno w Sejmie, w którym był posłem (1919-35), jak i w partyzantce.
Podczas II wojny światowej pełnił funkcję Komendanta Głównego Gwardii Ludowej Wolność Równość Niepodległość, zbrojnego ramienia PPS w walce z faszyzmem.
Po wojnie gnębiony przez władze, zmarł w więzieniu w Rawiczu.
Młodość
Stefan Okrzeja
Odważny socjalista-nastolatek – to Stefan Okrzeja w kilku słowach. Jako dziecko był zmuszony iść do pracy, gdzie spotkał się z wyzyskiem. Wkrótce dołączył do PPS i do Organizacji Bojowej, gdzie zajmował się akcjami takimi jak dostarczanie propagandy do fabryk.
Najważniejszą akcją Okrzei był zamach na znienawidzonego przez Warszawę oberpolicmajstra Karla Nolkena. Niestety młody Stefan został złapany i osadzony w warszawskiej Cytadeli, a carski sąd wojskowy skazał go na śmierć.
Zmarł na stokach Cytadeli mając zaledwie 19 lat. Jego ostatnie słowa to: „Niech żyje rewolucja! Precz z caratem!”. Dla młodych ludzi w Polskiej Partii Socjalistycznej jego poświęcenie jest wielką inspiracją.
Patriotyzm
Lidia Ciołkosz
Lidia Ciołkosz zaczęła działalność w partii w 1920 roku. Do wybuchu II wojny światowej pracowała m.in. jako wychowawczyni. Rozwijała wraz z młodzieżą socjalistyczną Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego.
Po najeździe hitlerowców w 1939 udała się na emigrację. W Londynie opiekowała się archiwum PPS. Przez wiele lat pielęgnowała tradycję przedwojennej PPS. Działała w najwyższych władzach partyjnych, m.in. jako przewodnicząca Centralnego Komitetu Wykonawczego.
Po 1989 roku na XXV Kongresie PPS została wybrana honorową przewodniczącą Polskiej Partii Socjalistycznej.
Pracowitość
Stanisław Dubois
Stanisław Dubois od 1918 pracowicie organizował i rozwijał struktury PPS. Był pomysłodawcą Organizacji Młodzieży TUR, młodzieżówki PPS w latach międzywojennych.
Dubois postawił sobie za cel szerzenie wartości socjalistycznych u młodzieży. Przewodniczył powołaniu Czerwonego Harcerstwa oraz Związku Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych RP, zrzeszającym setki drużyn w całej Polsce. Wykazał się jako organizator również w redakcji „Robotnika”, gazety PPS.
Dubois działał w Sejmie jako poseł, lecz w 1931 roku padł ofiarą procesu brzeskiego, gdy władze sanacyjne bezprawnie uwięziły i skazały posłów-socjalistów i ludowców. Dzięki staraniom PPS, haniebny wyrok brzeski został anulowany w 2023 roku.
Bibliografia historyczna PPS
Opracowania historyczne, artykuły i publikacje na temat historii i działalności Polskiej Partii Socjalistycznej.
Ogólne
- Ciołkosz Adam, Ludzie P.P.S., Londyn 1967
- Stefanowski Roman, PPS 1892-1992, Warszawa 1992
- Piasecki Henryk, Żydowska organizacja PPS, Warszawa 1978
- Reński Edmund, Skradzione sztandary PPS, Warszawa 1990
- Maciej Żuczkowski et al., O niepodległość i socjalizm. Studia i szkice z dziejów Polskiej Partii Socjalistycznej, Warszawa 2020
- Praca zbiorowa redakcja Andrzej Ziemski, Wielcy Socjaliści.., Warszawa 2018.
Biografie
- Żychowski Marian, Bolesław Limanowski. 1835–1935, Warszawa 1971
- Ignacy Wilczek, Feliks Perl, Monachium 1980
- Śliwa Michał, Bolesław Drobner - szkic o działalności politycznej, Kraków 1985
- Śliwa Michał, Feliks Perl, Warszawa 1988
- Prekiel Przemysław, Stanisław Dubois 1901–1942, Warszawa 2017
- Prekiel Przemysław, Ludwik Cohn. Od PPS po KOR , Warszawa 2019
1892-1918: Początki PPS i pierwsze zjazdy
- Malinowski Aleksander, Materiały do historii P.P.S. i ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim od r. 1893-1904, t. 1: Rok 1893-1897, Warszawa 1907
- Malinowski Aleksander, Materiały do historii P.P.S. i ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim od r. 1893-1904, t. 2: Rok 1898-1901, Warszawa 1911
- Perl Feliks et al., Księga pamiątkowa P. P. S. W trzydziestą rocznicę, Warszawa 1923
- Jodko Witold, Zarys dziejów P. P. S., "Przedświt" Nr 77, 1928
- Wasilewski Leon, Dzieje zjazdu paryskiego 1892 roku. Przyczynek do historji Polskiego Ruchu Socjalistycznego, Warszawa 1934
- Żarnowska Anna, Geneza rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej 1904-1906, Warszawa 1965
- Tomicki Jan, Polska Partia Socjalistyczna 1892 – 1948 , Warszawa 1983
1918-1939: PPS w II Rzeczypospolitej
- Żarnowski Janusz, Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935-1939, Warszawa 1965
- Tymieniecka Aleksandra, Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1924-1928, Warszawa 1969
- Pałkowski Wiesław, Konstrukcja ustroju politycznego Rzeczypospolitej Polskiej w Projekcie konstytucji Polskiej Partii Socjalistycznej z roku 1919, Kraków 1969
- Pałkowski Wiesław, Pepesowska koncepcja polskiego parlamentu (1918-1921), Warszawa 1976
- Tymieniecka Aleksandra, Warszawska organizacja PPS 1918-1939, Warszawa 1982
- Cesarski Henryk et al., PPS : wspomnienia z lat 1918-1939, Warszawa 1987
- Więch Kazimierz, PPS w pierwszych latach parlamentaryzmu 1921-1923, Warszawa 1987
- Soroka Józef Michał, Polska Partia Socjalistyczna wobec problemów kulturalno-oświatowych 1918-1939, Wrocław 1995
1944-1987: Okres powojenny w kraju i na emigracji
- Reiss Antoni, Z problemów odbudowy i rozwoju organizacyjnego PPS (1944-1946), Warszawa 1971
- Syzdek Bronisław, Polska Partia Socjalistyczna w latach 1944-1948, Warszawa 1974