DOKUMENT HISTORYCZNY
Program PPS z 1920 roku
Program Polskiej Partii Socjalistycznej,
uchwalony na XVII Kongresie w Warszawie w dniach 21-25 maja 1920 roku
Polska Partia Socjalistyczna, będąc wyrazicielką potrzeb i dążeń klasy robotniczej, stawia sobie za cel zniesienie wyzysku i ucisku wszelkiego rodzaju. W imię tego PPS w łączności z proletariatem całego świata prowadzi walkę o całkowitą zmianę ustroju społecznego. PPS dąży do utworzenia Polskiej Republiki Socjalistycznej, z wszystkich ziem polskich złożonej, a z innymi Republikami Socjalistycznymi połączonej więziami stałego pokoju i bratniego współdziałania.
Republika socjalistyczna obejmuje środki wytwarzania i komunikacji (ziemię, fabryki, kopalnie, koleje, żeglugę itd.), będące dziś w rękach kapitalistów narzędziem wyzyskiwania mas i wzbogacenia jednostek – na własność społeczną. Pod względem politycznym przetworzy państwo z narzędzia ucisku klasowego w organ zbiorowej woli społeczeństwa, nie znającego już podziału na wyzyskiwaczy i wyzyskiwanych.
Dążenia swoje PPS opiera na rozwoju historycznym stosunków społecznych. Kapitalizm przygotowuje grunt dla socjalizmu. Stwarza on potężne siły wytwórcze, które – przy gospodarce uspołecznionej – byłyby źródłem dobrobytu dla wszystkich, natomiast, przy dzisiejszej gospodarce prywatnej i wyzysku pracy najemnej, zbogacają jednostki kosztem mas. Nieład gospodarki kapitalistycznej prowadzi do groźnych przesileń handlowo-przemysłowych (kryzysów), w których kapitalizm trwoni stworzone przez siebie bogactwa, a wielkie rzesze robotnicze pozbawia pracy. Dziełem kapitalizmu są wielkie warsztaty pracy, oparte na zbiorowym wysiłku setek i tysięcy robotników, a więc mogące stanowić podstawę wspólnej gospodarki. Małą własność prywatną kapitalizm niszczy lub ujarzmia. Powołując do życia wielkie organizacje, jak towarzystwa akcyjne, kartele i trusty, potężne banki – kapitalizm tworzy formy zbiorowej gospodarki, lecz w jego rękach służalce tylko celom wyzyskiwania ogółu przez garstkę, mającą na swoje usługi cały aparat państwowy. Wymianą kapitalizm ogarnia świat cały, czyni w ten sposób konieczne stałe międzynarodowe działanie, al;e zarazem wywołuje zaciekłą walkę konkurencyjną między poszczególnymi krajami kapitalistycznymi, co jest jedną z głównych postaw militaryzmu i niszczących wojen.
Wraz z rozwojem kapitalizmu, wzrasta klasa robotnicza, klasa ludzi pozbawionych własności środków produkcji a żyjących ze sprzedaży siły roboczej. Klasa ta staje się coraz liczniejsza. Warunki jej życia i pracy budzą w niej poczucie solidarności. Skupienie w wielkich masach i świadomość swojego znaczenia w życiu gospodarczym dają jej poczucie siły. Niepewność bytu i zależność od kapitalistów rewolucjonizują ją. Walka klasowa w społeczeństwie zaostrza się coraz bardziej. W miarę dojrzewania klasy robotniczej jednej strony, a rozwojem sprzeczności kapitalistycznego ustroju drugiej – walka o Socjalizm staje się coraz potężniejsza, a urzeczywistnienie Socjalizmu staje się realnym zadaniem.
Wielka wojna światowa przyspieszyła przebieg tego rozwoju dziejowego. Wojna podkopała produkcyjną rolę kapitalizmu, niszcząc klasę sił wytwórczych, ubożąc społeczeństwa, wywołując szaloną drożyznę. Na tle upadku życia gospodarczego, tym jaskrawiej uwidaczniając się kolosalne majątki spekulantów i pakarzy wszelkiego rodzaju. Narody i państwa uginają się pod ciężarem długów wojennych i niedoborów finansowych. Wywołuje to konieczność jak najostrzejszego przeciwstawienia się kapitalistycznemu pasożytnictwu pod grozą ruiny gospodarczej i upadku kultury.
Wojna miała jeszcze jeden skutek, że poszerzyła gospodarkę ekonomiczną państwa. Państwa – wobec konieczności wytężenia wszystkich sił i zużytkowania wszystkich środków dla potrzeb wojennych – poddały swojej kontroli całe życie gospodarcze, a niektóre gałęzie wzięły pod swój zarząd bezpośredni. Zorganizowano nadto podział produktów. W ten sposób – jakkolwiek działała tu wojenna konieczność, a gospodarka nie przestawała być kapitalistyczną – podkopano pojęcia wolnej konkurencji, nietykalności własności prywatnej i stworzono nowe zarodki gospodarki zbiorowej.
Klasa robotnicza, wychodząc z okresu wojny, wzmacniała swój atak na ustrój kapitalistyczny – godzi w same podstawy tego ustroju.
Walka już nie tylko o poszczególne reformy społeczne, ale o całkowitą zmianę dzisiejszych stosunków, o ustroju socjalistycznym, i połączone z tym dążenie do objęcia władzy przez klasę robotniczą staje się znamieniem tego okresu dziejowego, który nastąpił po wojnie.
Zwycięska rewolucja społeczna umożliwi socjalistyczną przebudowę gospodarczego, politycznego i kulturalnego życia narodów.
Lecz urzeczywistnienie tego celu nie może być sprawą krótkiej chwili, nie może być przemocą narzucone społeczeństwu, nie może być niezależne od warunków czasu i miejsca.
Klasa robotnicza, aby móc władzę nie tylko pochwycić, lecz utrzymać w swoich rękach, musi być należycie zorganizowana i uświadomioną, musi też zapewnić sobie współdziałanie tych żywiołów społecznych, które cierpią w kapitalistycznym ustroju i mogą pójść wraz z proletariatem, a więc licznych pracowników umysłowych, zwłaszcza zaś ludności wiejskiej, bezrolnej i małorolnej.
PPS zdaje sobie sprawę z międzynarodowego charakteru przewrotu społecznego, w którym rozstrzygającą rolę odegrają kraje gospodarczo i społecznie przodujące. PPS łączy swoje wysiłki z akcją świadomego proletariatu wszystkich krajów, współdziałania więc przy odbudowaniu międzynarodowej łączności robotników i odpowiednich do tego form organizacyjnych.
Zdobycie władzy przez klasę robotniczą nie jest celem, lecz środkiem i akcja, do zdobycia władzy zmierzająca, winna podporządkować się celom wyzwolenia społecznego. Rewolucja socjalistyczna ma zadanie wybitnie twórcze: urzeczywistnienie Socjalizmu wymaga olbrzymich prac organizacyjnych i administracyjnych. Ustrój socjalistyczny może być urzeczywistniony wobec większości społeczeństwa, musi tedy oprzeć się na zasadach demokratycznych. Rząd socjalistyczny – jakkolwiek powstanie sposób, czy przez gwałtowny przewrót, czy też przez osiągniecie większości w parlamencie – musi z całą bezwzględnością odpierać zamachy reakcji i usuwać z drogi przeszkody, stawiane przez klasy posiadające wyzwoleniu proletariatu. Są to jednak środki czasowe i przejściowe, właściwe każdemu przewrotowi politycznemu. Podnoszenie środków represji, a nawet terroru do godności trwałego systemu, zwłaszcza zaś opieranie przebudowy społecznej na bezwzględnych, dyktatorskich rządach mniejszości – niezgodne jest z istotą Socjalizmu i nie może prowadzić od wyzwolenia klasy robotniczej. Dlatego PPS odrzuca tak rozumianą i stosowaną „dyktaturę proletariatu”, wysuwając natomiast do rządów socjalistycznych, opartych na masach pracujących miast i wsi – zgodnych z wolą większości społeczeństwa – kontrolowanych przez ogół obywateli.
Zdobycie władzy przez klasę robotniczą stanowi tę Rewolucję, która wyraźnie linią graniczną odcina przeszłość od czasów obecnych. Ale i po zdobyciu władzy przez klasę robotniczą ustrój socjalistyczny nie powstanie zaraz przejście od kapitalizmu do socjalizmu odbywać się będzie droga uspołecznienia, socjalizacji życia gospodarczego.
Dążąc do ustroju socjalistycznego, PPS walczy już dziś o reformy we wszystkich dziedzinach, korzystne dla klasy robotniczej i ułatwiające jej walkę wyzwoleńczą. PPS broni interesów całej ludności pracującej przeciwko wyzyskowi i uściskowi. W walce tej PPS używa wszelkich środków rozporządzalnych i celowych, działając w Sejmie, w instytucjach samorządowych i na drodze bezpośredniej akcji proletariackiej, zarówno politycznej, jak i gospodarczej.
•
W zakresie polityki międzynarodowej
PPS dąży do zabezpieczenia stałego pokoju między państwami przez utworzenie Związku Narodów, opartego na porozumieniu się i równouprawnieniu wszystkich narodów, z usunięciem hegemonii wielkich mocarstw.
PPS żąda usunięcia tajnych układów międzynarodowych i stosowania zupełnej jawności w stosunkach międzynarodowych.
•
W zakresie stosunków gospodarczych
Ochrona pracy, w szczególności przestrzegania maksymalnego, najwyżej 8-godzinego dnia roboczego, a 46-godzinnego tygodnia pracy i odpoczynku niedzielnego; płatne urlopy wakacyjne dla wszystkich robotników i pracowników; zakaz pracy dzieci; ograniczenie pracy nocnej;przepisy sanitarne, dotyczące zdrowotności miejsc pracy i zapobiegania wypadkom nieszczęśliwym przy pracy.
Określenie minimum pracy zarobkowej, zwłaszcza w chałupnictwie. Równa praca dla obu płci za równą pracę. Ochrona prawna dla umów cennikowych.
Państwowe ubezpieczenie robotników i pracowników od choroby, nieszczęśliwych wypadków, braku pracy i na starość. Zabezpieczenie wdów i sierot.
Dobrowolne sądy rozjemcze.
Wolność strajków i organizacji zawodowej robotniczej.
Inspekcja pracy w przemyśle, handlu i rolnictwie z udziałem przedstawicieli robotniczych. Niezależność inspekcji pracy od administracji politycznej.
Bezpłatne pośrednictwo pracy przez związki zawodowe, gminę i państwo.
Opieka nad wychodźstwem.
Prawne uznanie w zakładach pracy w miastach i na wsi komitetów robotniczych, złożonych z delegatów wszystkich pracujących w danym zakładzie, a mających ingerencję we wszystkich sprawach, dotyczących pracy w zakładzie i udział przez swoich przedstawicieli w jego zarządzie.
Uspołecznienie dojrzałych do tego gałęzi przemysłu, przede wszystkim kopalń i wszelkiego rodzaju, hut i środków komunikacji.
Uspołecznienie w formie własności gminnej przedsiębiorstw, służących do zaspokajania potrzeb ogółu mieszkańców gminy, jak np. elektrowni, gazowni, tramwajów, aptek, piekarń, jatek, domów mieszkalnych.
Monopol państwowy handlu artykułami pierwszej potrzeby.
Przejęcie przez gminy, łącznie z kooperatywami spożywców, podziału artykułów pierwszej potrzeby.
Popieranie przez państwo kooperatyw spożywców.
Upaństwowienie banków.
Upaństwowienie lasów i wód. Wywłaszczenie większej własności rolnej z pozostawieniem części wywłaszczonych gruntów dla gospodarki państwowej i gminnej, z wydzierżawieniem pozostałej części spółkom i rodzinom bezrolnych i małorolnych oraz kooperatywom robotniczym.
Akcja państwowa dla podniesienia i rozwoju wydajności małej gospodarki rolnej przez zaopatrzenie małorolnych w grunty, przez komasację, melioralizację, kredyty na zagospodarowanie się popieranie kooperatyw rolnych, szkolnictwo rolnicze.
•
W zakresie skarbowości
Konfiskata zysków wojennych i lichwiarskich.
Podatek postępowy od majątków, dochodów i spadków.
Zniesienie podatków pośrednich i ceł, obciążających artykuły pierwszej potrzeby narzędzia pracy i surowce.
•
W zakresie sądownictwa
Bezpłatny wymiar sprawiedliwości, bezpłatna pomoc prawna.
Zniesienie kary śmierci.
Wybieralność sędziów pokoju.
Sądy przysięgłych.
Opieka nad opuszczającymi więzienia.
•
W zakresie szkolnictwa
Powszechne, obowiązujące, świeckie nauczanie.
Nauczanie bezpłatne na wszystkich stopniach i we wszystkich rodzajach szkól.
Zabezpieczenie przez państwo bytu dzieciom i młodzieży szkolnej.
Pomoc państwowa dla umożliwienia niezamożnej młodzieży kształcenia się w uczelniach średnich i wyższych.
Popieranie przez państwo i gminy instytucji kształcenia pozaszkolnego. Uniezależnienie władz szkolnych od administracji politycznej.
Uniezależnienie władz szkolnych od administracji politycznej.
•
W zakresie zdrowotności
Państwowa i gminna bezpłatna pomoc lekarska i dostarczanie środków leczniczych.
Ochrona macierzyństwa, opieka nad dzieckiem.
Walka z prostytucją i chorobami zakaźnymi.
Zniesienie reglamentacji prostytutek.
Program PPS (uchwalony na 17 Kongresie PPS), Warszawa 1920.
Na podstawie tego programu PPS organizuje lud pracujący miast i wsi i walce jej nadaje kierunek świadomy i celowy. PPS dąży nie do przywilejów klasowych, lecz zniesienia podziału społeczeństwa na klasy. Zwycięstwo socjalizmu oznacza wyzwolę całej ludzkości. Socjalizm stworzy nie tylko nowy ustrój gospodarczy i społeczny, także wyższą kulturę i wyższą moralność wolnego człowieka.
Program PPS (uchwalony na 17 Kongresie PPS), Warszawa 1920.