Co roku 5 sierpnia obchodzimy rocznicę śmierci wybitnego Polaka i socjalisty – Jędrzeja Moraczewskiego, członka Polskiej Partii Socjalistycznej, pierwszego premiera II RP, zasłużonego dla związków zawodowych i budowy niepodległej Polski, żołnierza Legionów Polskich.
Powołany na urząd premiera 18 listopada 1918 roku, jego rząd przygotował m.in. ordynację wyborczą zapewniającą bierne i czynne prawo wyborcze wszystkim obywatelom, w tym po raz pierwszy kobietom, oraz szerokie zabezpieczenia pracownicze – w tym ośmiogodzinny dzień pracy, legalne związki zawodowe i prawo do strajku, utworzył Inspekcję Pracy oraz wprowadził ubezpieczenia chorobowe. Oficjalnie zerwano również z monarchią jako ustrojem państwa, tworząc z Polski republikę parlamentarną.
Moraczewski jako bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego i orędownik niepodległej Polski, konsekwentnie opowiadał się za ideologią socjalistyczną – uważał, że do niepodległości może doprowadzić nie tylko silna, sprawna armia, ale także poparcie szerokich mas społecznych.
Mimo uznania władz II RP przez rządy USA i Wielkiej Brytanii 21 lutego 1919 roku, status nowopowstałego Państwa Polskiego pozostawał niepewny w dalszej perspektywie. Tow. Moraczewski dostrzegał kluczowe znaczenie legitymizacji władzy w kraju nie tylko poprzez siłę militarną, ale przede wszystkim poprzez akceptację ustroju przez społeczeństwo. Te lewicowe wartości, jakkolwiek dziś podstawowe, nie były pewnikiem w burzliwym XX wieku.
Nie sposób nie wspomnieć tu również o jego żonie, Zofii Moraczewskiej, będącej pierwszą kobietą w parlamencie Rzeczypospolitej. Działaczka feministyczna, w marcu 1919 wystąpiła z interpelacją poselską przeciw dyskryminacji kobiet. Sprawa dotyczyła zwolnienia z pracy urzędniczek w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.
Choć Zofia pozostawała w opozycji wobec Józefa Piłsudskiego po Przewrocie Majowym, pozostała żoną Jędrzeja Moraczewskiego. W 1933 zrzekła się stanowiska przewodniczącej Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet i wraz z grupą współpracowniczek wystąpiła z organizacji protestując przeciw zbyt prorządowemu stanowisku Związku. W 1935 roku powołała do życia „Samopomoc Społeczną Kobiet”. W czasie wojny była członkinią Rady Nadzorczej Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Społem” w Sulejówku i organizatorką Komitetu Obywatelskiego pomocy ofiarom wojny.
Polska Niepodległa musi (…) dać chłopom ziemię, robotnikom warsztat pracy, inteligencji możność utrzymania. Musi złamać ustrój kapitalistyczny, zdusić lichwę i wyzysk klasy nad klasą. Wtedy (…) pryśnie fałsz, że Polska to powrót pańszczyzny. Zatriumfuje prawda, że Polska to wolność polityczna, równość społeczna i braterstwo wyzwolonych ludów.
Jędrzej Moraczewski
Jędrzej Moraczewski w trakcie wojny również angażował się w działania lokalnego “Społem” w Sulejówku. Być może to wpływ żony sprawił, że na starość przeszedł na pozycje jeszcze bardziej radykalnie lewicowe – na Zjeździe Związku Legionistów Polskich (najstarszej piłsudczykowskiej kombatanckiej organizacji niepodległościowej) w 1939 roku stanął na czele grupy dawnych towarzyszy Piłsudskiego, którzy domagali się zmiany polityki rządu i powrotu do dawnych, socjalistycznych haseł, które miały doprowadzić do powstania Polski Ludowej.
Tow. Moraczewski zmarł w domu w Sulejówku 5 sierpnia 1944 roku. Został trafiony w krtań zbłąkanym odłamkiem pocisku artyleryjskiego, który przebił ścianę domu. Zmarł na miejscu. Tow. Moraczewska przeżyła wojnę, a od 1947 roku przygotowywała do druku Encyklopedię Polskiego Ruchu Kobiecego. Zmarła 16 listopada 1958 w Sulejówku. Cześć ich pamięci!
/km